Lakier do Drewna, Który Nie Żółknie w 2025: Ranking i Porady Eksperta

Redakcja 2025-04-13 23:21 | 11:16 min czytania | Odsłon: 400 | Udostępnij:

Czy kiedykolwiek zdarzyło Ci się z rozczarowaniem patrzeć, jak twoje piękne, drewniane meble lub parkiet z biegiem czasu tracą swój świeży wygląd, nabierając nieestetycznego, żółtawego odcienia? To zmora wielu miłośników naturalnego drewna! Ale istnieje rozwiązanie – lakier do drewna, który nie żółknie. Zapomnij o kompromisach i odkryj sekret trwałej, naturalnej urody drewna, zachowując jego pierwotny, nieskazitelny kolor na lata.

Lakier do drewna który nie żółknie

Spis treści:

Porównanie lakierów do drewna nieżółknących

Wybór odpowiedniego lakieru do drewna może przypominać nawigację po labiryncie opcji. Aby pomóc Ci w podjęciu świadomej decyzji, zebraliśmy kluczowe informacje dotyczące dostępnych na rynku lakierów do drewna, które nie żółkną. Poniższa tabela przedstawia porównanie popularnych typów lakierów, ich właściwości oraz cen, co ułatwi Ci znalezienie produktu idealnie dopasowanego do Twoich potrzeb.

Typ Lakieru Odporność na UV Baza Czas schnięcia (dotykowy) Zastosowanie Orientacyjna Cena za 1L
Lakier akrylowy nieżółknący Wysoka Wodna 1-2 godziny Wnętrza, meble, parkiety 60-120 PLN
Lakier poliuretanowo-akrylowy Bardzo wysoka Wodna/Rozpuszczalnikowa 2-4 godziny Wnętrza i zewnątrz, podłogi, meble ogrodowe 80-150 PLN
Lakier uretanowo-alkidowy (modyfikowany) nieżółknący Średnia do Wysokiej Rozpuszczalnikowa 4-6 godzin Wnętrza, boazeria, elementy dekoracyjne 50-100 PLN

Jak wybrać lakier do drewna nie żółknący do wnętrz i na zewnątrz?

Wybór idealnego lakieru do drewna nie żółknącego, który sprosta Twoim oczekiwaniom zarówno we wnętrzach, jak i na zewnątrz, wymaga uwzględnienia kilku kluczowych aspektów. Podobnie jak wybór odpowiedniego wina do posiłku, tak i tutaj istotne jest dopasowanie właściwości lakieru do specyfiki powierzchni drewnianej oraz warunków, na jakie będzie ona narażona. Innymi słowy, lakier do drewna na zewnątrz musi być twardszy niż ten stosowany wewnątrz. Zastanówmy się zatem, na co zwrócić szczególną uwagę.

Kryteria wyboru lakieru do wnętrz

Projektując przestrzeń wewnątrz domu, stawiamy na estetykę i komfort użytkowania. Drewno w wnętrzach dodaje ciepła i naturalnego charakteru, dlatego tak ważne jest zachowanie jego piękna na długo. Wybierając lakier do drewna do wnętrz, kierujmy się przede wszystkim jego bezpieczeństwem, odpornością na ścieranie oraz wpływem na kolor drewna.

Zobacz także: Ile kosztuje lakierowanie elementu: przewodnik cenowy

  • Bezpieczeństwo i ekologia: W przestrzeniach, gdzie przebywamy na co dzień, istotne jest, aby stosowane materiały były bezpieczne dla zdrowia. Lakiery wodne, charakteryzujące się niską zawartością lotnych związków organicznych (LZO), stanowią coraz popularniejszy i bardziej ekologiczny wybór. Szukajmy produktów z atestami potwierdzającymi ich bezpieczeństwo dla użytkowników, szczególnie jeśli w domu są dzieci lub alergicy.
  • Odporność na ścieranie i uszkodzenia mechaniczne: Podłogi drewniane, blaty stołów czy poręcze schodów są intensywnie użytkowane i narażone na zarysowania. Wybierzmy lakier o wysokiej odporności mechanicznej, najlepiej poliuretanowy lub poliuretanowo-akrylowy, który zapewni trwałą ochronę przed codziennymi uszkodzeniami. Test ołówkiem to prosta metoda sprawdzenia twardości lakieru – im wyższa twardość, tym lepsza ochrona.
  • Estetyka i wykończenie: Lakier powinien podkreślać naturalne piękno drewna, a nie je maskować. Dostępne są lakiery w różnych wykończeniach – mat, półmat, satyna i połysk. Matowe lakiery są bardziej odporne na zarysowania i subtelnie podkreślają strukturę drewna, lakiery z połyskiem optycznie powiększają przestrzeń i nadają elegancji, ale mogą uwydatniać niedoskonałości podłoża. Zastanów się, jaki efekt chcesz osiągnąć i wybierz odpowiednie wykończenie.

Lakier do drewna na zewnątrz – ochrona przed ekstremalnymi warunkami

Drewno wystawione na zewnętrzne warunki atmosferyczne musi zmierzyć się z prawdziwym wyzwaniem. Deszcz, śnieg, mróz, intensywne słońce, zmiany temperatury – to wszystko ma negatywny wpływ na strukturę i wygląd drewna. Lakier do drewna na zewnątrz musi być niczym tarcza, chroniąca je przed tymi agresywnymi czynnikami.

  • Odporność na promieniowanie UV: Słońce jest jednym z głównych wrogów drewna na zewnątrz. Promieniowanie UV powoduje rozkład ligniny, co prowadzi do szarzenia, matowienia i osłabienia drewna. Niezbędny jest lakier z filtrami UV, który skutecznie blokuje szkodliwe promieniowanie i zapobiega żółknięciu i degradacji drewna. Lakiery alkidowe i ich modyfikacje, choć popularne, mają tendencję do żółknięcia pod wpływem UV, dlatego lepiej sięgać po lakiery akrylowe lub poliuretanowe dedykowane do zastosowań zewnętrznych.
  • Odporność na wilgoć i zmiany temperatury: Drewno na zewnątrz nieustannie pracuje, kurcząc się i rozszerzając pod wpływem wilgoci i temperatury. Lakier musi być elastyczny i paroprzepuszczalny, aby nie pękał i nie łuszczył się pod wpływem tych zmian. Lakiery mikroporowate, często określane jako "oddychające", umożliwiają drewnu oddawanie wilgoci, jednocześnie chroniąc je przed wodą z zewnątrz.
  • Trwałość i ochrona biochemiczna: Drewno na zewnątrz jest narażone na ataki grzybów, pleśni i owadów. Warto wybrać lakier z dodatkami biocydowymi, który zapewni kompleksową ochronę drewna przed mikroorganizmami i wydłuży jego żywotność. Pamiętajmy jednak, że biocydy z czasem się wypłukują, dlatego konieczna jest regularna konserwacja i odnawianie powłoki lakierniczej.

Próbki kolorów i dekorator online – ułatwienie wyboru

Wybór odpowiedniego koloru lakieru może być równie ważny, jak jego właściwości ochronne. Lakier, choć transparentny, może subtelnie zmieniać odcień drewna, podkreślając jego naturalną barwę lub nadając mu nieco inny charakter. Przed ostateczną decyzją warto skorzystać z kilku praktycznych narzędzi, które pomogą nam wizualizować efekt końcowy.

  • Próbki kolorów: Większość producentów lakierów oferuje próbki kolorów na kartach lub małych drewnianych elementach. Zamówienie próbek i nałożenie ich na fragment drewna, które zamierzamy lakierować, to najlepszy sposób na sprawdzenie, jak dany kolor będzie wyglądał w rzeczywistości. Pamiętajmy, że odcień drewna naturalnego może różnić się w zależności od gatunku i usłojenia, dlatego aplikacja próbki na docelowym drewnie jest kluczowa.
  • Dekorator online i wsparcie eksperta: Niektóre firmy oferują na swoich stronach internetowych dekoratory online – narzędzia, które pozwalają "przymierzyć" różne kolory lakierów do wirtualnych wizualizacji pomieszczeń lub mebli. Choć dekorator online to przydatne narzędzie, nic nie zastąpi konsultacji z ekspertem. Warto skorzystać z porad dekoratora premium w sklepie lub zamówić usługę dekoratora premium w domu, który na podstawie analizy wnętrza i preferencji pomoże dobrać optymalny lakier i kolor. Wsparcie architektów i dekoratorów jest szczególnie cenne przy bardziej złożonych projektach lub renowacjach.

Podsumowując, wybierając lakier do drewna nie żółknący, zwracajmy uwagę na jego przeznaczenie (wnętrza/zewnątrz), właściwości ochronne, bezpieczeństwo, estetykę oraz dostępność próbek kolorów i wsparcie eksperckie. Dobrze dobrany lakier to inwestycja w trwałość i piękno drewnianych elementów na lata.

Zobacz także: Usługi lakiernicze – cennik i koszt usług lakierniczych

Czym różni się lakier do drewna nie żółknący od tradycyjnego i dlaczego żółknie?

Aby w pełni docenić zalety lakieru do drewna nie żółknącego, warto zrozumieć, czym różni się on od lakierów tradycyjnych i dlaczego te ostatnie z czasem nabierają niechcianego żółtego odcienia. Kluczowa różnica tkwi w składzie chemicznym żywic, które stanowią bazę obu typów lakierów. Podobnie jak różnica między winem białym a czerwonym – niby wino, ale jednak charakter zupełnie inny.

Tradycyjne lakiery – alkidowe i uretanowo-alkidowe – źródło żółknięcia

Tradycyjne lakiery do drewna, które przez lata dominowały na rynku, najczęściej oparte są na żywicach alkidowych lub uretanowo-alkidowych. Żywice alkidowe są niedrogie, łatwe w aplikacji i tworzą trwałe, twarde powłoki, co zadecydowało o ich popularności. Jednak mają one pewną wadę, która dla wielu użytkowników jest dyskwalifikująca – tendencję do żółknięcia z upływem czasu.

  • Proces żółknięcia: Żółknięcie lakierów alkidowych to proces naturalny i nieunikniony, związany z utlenianiem się żywic pod wpływem promieniowania UV i tlenu z powietrza. Żywice alkidowe zawierają w swojej strukturze wiązania nienasycone, które są podatne na reakcje z tlenem i światłem. W wyniku tych reakcji powstają chromofory – związki chemiczne absorbujące światło niebieskie, co w efekcie widzimy jako żółty odcień. Intensywność żółknięcia zależy od jakości żywicy, rodzaju użytych rozpuszczalników i dodatków, ale generalnie lakiery alkidowe żółkną bardziej w ciemnych pomieszczeniach i na powierzchniach mniej eksponowanych na światło słoneczne. Paradoksalnie, światło UV nasila żółknięcie, ale jednocześnie wybiela.
  • Ograniczenia lakierów alkidowych: Żółknięcie jest szczególnie niepożądane w przypadku jasnych gatunków drewna (np. sosna, jesion, klon) oraz białych lub pastelowych lakierobejc. Lakier alkidowy z czasem zniekształci ich naturalny, chłodny odcień, nadając im ciepłą, "vintage" barwę, która nie zawsze jest pożądana. Ponadto, lakiery alkidowe charakteryzują się wyższą zawartością LZO i intensywnym zapachem, co sprawia, że są mniej komfortowe w aplikacji, szczególnie we wnętrzach.

Lakiery nieżółknące – akrylowe, poliuretanowe, hybrydowe – nowoczesna alternatywa

W odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku na lakiery, które nie zmieniają koloru drewna z upływem czasu, producenci opracowali nowoczesne formuły oparte na żywica akrylowych, poliuretanowych i hybrydowych. Te lakiery charakteryzują się znacznie lepszą odpornością na żółknięcie, a także innymi pożądanymi właściwościami.

  • Lakiery akrylowe: Żywice akrylowe są syntetycznymi polimerami o wyjątkowej odporności na promieniowanie UV i utlenianie. Lakiery akrylowe są transparentne, bezbarwne i nie żółkną pod wpływem światła, dzięki czemu doskonale zachowują naturalny kolor drewna. Ponadto, lakiery akrylowe są najczęściej wodorozcieńczalne, co czyni je ekologicznymi i bezpiecznymi w użytkowaniu. Ich minusem jest nieco niższa odporność mechaniczna w porównaniu do lakierów poliuretanowych, dlatego lepiej sprawdzają się na powierzchniach mniej intensywnie eksploatowanych.
  • Lakiery poliuretanowe i poliuretanowo-akrylowe: Żywice poliuretanowe charakteryzują się wyjątkową twardością, elastycznością i odpornością na ścieranie, chemikalia i wilgoć. Lakiery poliuretanowe nieżółknące, często wzbogacane komponentami akrylowymi dla zwiększenia odporności na UV, to idealny wybór na podłogi, blaty i inne powierzchnie intensywnie użytkowane. Dostępne są zarówno lakiery poliuretanowe wodne, jak i rozpuszczalnikowe. Lakiery rozpuszczalnikowe zazwyczaj tworzą twardsze i bardziej odporne powłoki, ale są mniej ekologiczne i bardziej uciążliwe w aplikacji ze względu na zapach i konieczność stosowania rozpuszczalników.
  • Lakiery hybrydowe: Producenci lakierów stale udoskonalają swoje produkty, tworząc formuły hybrydowe, które łączą najlepsze cechy różnych typów żywic. Lakiery hybrydowe, np. poliuretanowo-akrylowe, oferują wysoką odporność na żółknięcie, ścieranie, UV i wilgoć, jednocześnie zachowując ekologiczny charakter lakierów wodnych. Są to produkty uniwersalne, które sprawdzają się zarówno we wnętrzach, jak i na zewnątrz, na różnych gatunkach drewna i w różnych warunkach eksploatacji.

Wybierając lakier do drewna, warto więc zastanowić się nad jego składem chemicznym i właściwościami. Jeśli zależy nam na zachowaniu naturalnego koloru drewna, uniknięciu żółknięcia i ekologicznym charakterze produktu, lakiery akrylowe, poliuretanowe lub hybrydowe nieżółknące będą zdecydowanie lepszym wyborem niż tradycyjne lakiery alkidowe. To inwestycja w długotrwałe piękno i ochronę drewnianych powierzchni.

Aplikacja lakieru do drewna nie żółknącego: krok po kroku dla idealnego efektu

Aplikacja lakieru do drewna nie żółknącego, choć na pierwszy rzut oka może wydawać się prosta, wymaga precyzji i staranności, jeśli chcemy osiągnąć idealny efekt dekoracyjny i trwałą ochronę. Podobnie jak w sztuce kulinarnej – nawet najlepsze składniki nie zagwarantują sukcesu, jeśli przepis nie zostanie dokładnie przestrzegany. Przyjrzyjmy się zatem krok po kroku procesowi aplikacji lakieru, aby drewniane powierzchnie w naszym domu lub ogrodzie zachwycały swoim wyglądem przez lata. Wyobraźmy sobie, że przechodzimy przez proces remontu i pielęgnacji drewna pod okiem doświadczonego dekoratora online, który udziela nam cennych wskazówek na każdym etapie.

Krok 1: Przygotowanie powierzchni – fundament idealnego efektu

Podstawą trwałej i estetycznej powłoki lakierniczej jest odpowiednie przygotowanie powierzchni drewnianej. Ten etap często bywa niedoceniany, a jest kluczowy dla uzyskania profesjonalnego rezultatu. Nawet najlepszy lakier nie zatuszuje niedoskonałości podłoża, a wręcz może je uwydatnić.

  • Czyszczenie: Pierwszym krokiem jest dokładne oczyszczenie drewna z wszelkich zanieczyszczeń – kurzu, brudu, tłustych plam, resztek starych powłok lakierniczych lub farb. W przypadku świeżego drewna wystarczy zazwyczaj odkurzenie i przetarcie wilgotną szmatką. Powierzchnie wcześniej lakierowane lub malowane wymagają usunięcia starych powłok. Możemy to zrobić mechanicznie – szlifując papierem ściernym lub szlifierką, lub chemicznie – za pomocą środków do usuwania starych powłok. Pamiętajmy o dokładnym usunięciu pyłu po szlifowaniu – najlepiej odkurzaczem i wilgotną szmatką.
  • Szlifowanie: Szlifowanie drewna ma na celu wygładzenie powierzchni, otwarcie porów drewna i poprawę przyczepności lakieru. Rozpoczynamy od papieru ściernego o grubszym ziarnie (np. P80-P120), stopniowo przechodząc do coraz drobniejszego (np. P150-P240). Szlifowanie prowadzimy zgodnie z kierunkiem włókien drewna, unikając rys poprzecznych. Szczególnie starannie należy szlifować drewno żywiczne, które ma tendencję do „mazania się”. W przypadku renowacji starych mebli lub podłóg, szlifowanie może być bardziej intensywne, aby usunąć głębsze rysy i nierówności.
  • Odłuszczanie: Niektóre gatunki drewna, zwłaszcza egzotyczne i żywiczne, mogą zawierać naturalne oleje i żywice, które utrudniają przyczepność lakieru. W takim przypadku konieczne jest odłuszczenie drewna za pomocą benzyny ekstrakcyjnej lub specjalnego środka odtłuszczającego. Odłuszczanie wykonujemy na czystej, oszlifowanej powierzchni, przecierając ją szmatką nasączoną środkiem odtłuszczającym. Po odłuszczeniu drewno należy pozostawić do wyschnięcia na kilka godzin.

Krok 2: Aplikacja pierwszej warstwy – gruntowanie i ochrona

Po starannym przygotowaniu powierzchni możemy przystąpić do aplikacji pierwszej warstwy lakieru. Pierwsza warstwa pełni funkcję gruntującą – wzmacnia drewno, poprawia przyczepność kolejnych warstw lakieru i chroni drewno przed wnikaniem wilgoci i zabrudzeń.

  • Wybór narzędzia: Lakier do drewna nie żółknący można aplikować różnymi narzędziami – pędzlem, wałkiem, natryskiem pneumatycznym lub hydrodynamicznym (np. Graco). Pędzel jest uniwersalny i pozwala na precyzyjne lakierowanie detali i krawędzi. Wałek lepiej sprawdza się na większych, płaskich powierzchniach, zapewniając równomierną warstwę. Natrysk to najszybsza i najefektywniejsza metoda aplikacji lakieru, dająca gładką i jednolitą powłokę, ale wymaga odpowiedniego sprzętu i doświadczenia. Dla aplikacji dekoracyjnej we wnętrzach pędzel lub wałek będą najczęściej wystarczające.
  • Technika lakierowania: Lakier nakładamy cienkimi, równomiernymi warstwami, zgodnie z kierunkiem włókien drewna. Unikamy powstawania zacieków i smug. Jeśli używamy pędzla, rozprowadzamy lakier długimi, płynnymi ruchami, starając się nie „wcierać” go w drewno, lecz „kłaść” na powierzchni. Przy użyciu wałka, nakładamy lakier pasami, zakładającymi się na siebie, a następnie delikatnie „rozczesujemy” wałkiem w jednym kierunku, aby usunąć ewentualne pęcherzyki powietrza. Lakier wodny ma tendencję do szybszego wysychania niż rozpuszczalnikowy, dlatego należy pracować sprawnie, aby uniknąć łączenia suchych i mokrych obszarów.
  • Rozcieńczanie: Niektóre lakiery, zwłaszcza wodorozcieńczalne, mogą wymagać rozcieńczenia przed aplikacją pierwszej warstwy, aby poprawić ich penetrację drewna i zmniejszyć ryzyko powstawania smug. Informację o konieczności i sposobie rozcieńczania znajdziemy w karcie produktu ügger lub w instrukcji producenta. Zazwyczaj rozcieńczamy lakier wodą (w przypadku lakierów wodnych) lub odpowiednim rozcieńczalnikiem (w przypadku lakierów rozpuszczalnikowych), dodając do 10-20% objętości lakieru.
  • Czas schnięcia i szlifowanie międzywarstwowe: Po aplikacji pierwszej warstwy lakieru należy odczekać zalecany przez producenta czas schnięcia. Zazwyczaj jest to od 2 do 6 godzin, w zależności od rodzaju lakieru i warunków otoczenia (temperatura, wilgotność powietrza). Po wyschnięciu pierwszej warstwy wykonujemy delikatne szlifowanie międzywarstwowe papierem ściernym o drobnym ziarnie (np. P240-P320), aby usunąć ewentualne nierówności, zmatowić powierzchnię i poprawić przyczepność kolejnych warstw. Po szlifowaniu dokładnie usuwamy pył.

Krok 3 i 4: Aplikacja warstw wykończeniowych – trwałość i estetyka

Aby uzyskać optymalną ochronę i dekoracyjny efekt, zazwyczaj zaleca się aplikację 2-3 warstw lakieru wykończeniowego. Każda kolejna warstwa wzmacnia powłokę lakierniczą, zwiększa jej odporność i pogłębia wygląd drewna.

  • Aplikacja kolejnych warstw: Kolejne warstwy lakieru aplikujemy w analogiczny sposób jak pierwszą – cienko i równomiernie, zgodnie z kierunkiem włókien drewna. Pomiędzy każdą warstwą wykonujemy szlifowanie międzywarstwowe, aby zapewnić idealną gładkość i przyczepność. Czas schnięcia między warstwami może być nieco krótszy niż w przypadku pierwszej warstwy, ale zawsze należy kierować się zaleceniami producenta produktu ügger.
  • Wykończenie – mat, połysk czy satyna?: Wybierając lakier, mamy do dyspozycji różne wykończenia – matowe, półmatowe, satynowe i z połyskiem. Lakier matowy nadaje powierzchni naturalny, subtelny wygląd, ukrywa drobne niedoskonałości i jest mniej podatny na zarysowania. Lakier z połyskiem optycznie powiększa przestrzeń, dodaje elegancji i głębi kolorowi drewna, ale może uwydatniać nierówności podłoża i jest bardziej widoczne na nim zarysowania. Lakier satynowy i półmatowy to kompromis między matem a połyskiem, łączący zalety obu wykończeń. Wybór wykończenia zależy od naszego gustu, charakteru pomieszczenia i rodzaju mebli czy podłogi, które lakierujemy.
  • Ostatnie szlifowanie i polerowanie (opcjonalnie): Po aplikacji ostatniej warstwy lakieru i jej całkowitym wyschnięciu (zazwyczaj 24-48 godzin) możemy opcjonalnie wykonać ostateczne szlifowanie i polerowanie, aby uzyskać idealnie gładką, lustrzaną powierzchnię. Szlifowanie wykonujemy bardzo drobnym papierem ściernym (np. P400-P600), a polerowanie – miękką szmatką lub pastą polerską do drewna. Ten etap jest szczególnie polecany przy aplikacji lakieru na meble premium lub elementy dekoracyjne, gdzie perfekcja wykończenia jest priorytetem.

Pielęgnacja polakierowanej powierzchni – jak dbać o trwałość efektu

Aby powłoka lakiernicza jak najdłużej zachowała swoje walory estetyczne i ochronne, konieczna jest regularna pielęgnacja drewna. Podobnie jak regularne wizyty u dentysty pomagają zachować zdrowy uśmiech, tak i właściwa pielęgnacja przedłuża życie polakierowanego drewna.

  • Czyszczenie: Do codziennego czyszczenia polakierowanych powierzchni wystarczy miękka, sucha lub lekko wilgotna szmatka. Unikamy stosowania agresywnych detergentów, rozpuszczalników i szorstkich gąbek, które mogą porysować lub zmatowić powłokę lakierniczą. Do trudniejszych zabrudzeń możemy użyć delikatnego preparatu czyszczącego do drewna lakierowanego, dostępnego w esklepie lub sklepie z artykułami do pielęgnacji drewna.
  • Konserwacja i odnawianie: W zależności od intensywności użytkowania i warunków otoczenia, powłoka lakiernicza z czasem może ulec zużyciu i wymagać renowacji. Oznakami zużycia są zarysowania, zmatowienia, miejscowe przetarcia lub utrata połysku. W przypadku drobnych uszkodzeń możemy spróbować miejscowej naprawy, delikatnie szlifując uszkodzony obszar i nakładając punktowo nową warstwę lakieru. Przy większych uszkodzeniach lub po kilku latach eksploatacji, konieczne może być całkowite odnowienie powłoki lakierniczej – usunięcie starej warstwy i ponowne lakierowanie całej powierzchni. Regularna pielęgnacja i konserwacja, np. za pomocą specjalnych wosków do drewna lakierowanego, pomaga przedłużyć żywotność powłoki i opóźnić konieczność remontu.

Stosując się do powyższych wskazówek i zaleceń dekoratora online, aplikacja lakieru do drewna nie żółknącego stanie się zadaniem prostym i przyjemnym, a efekt końcowy – trwały i zachwycający. Pamiętajmy, że perfekcyjny efekt wymaga czasu, cierpliwości i staranności, ale nagrodą jest piękne i trwale zabezpieczone drewno, które będzie cieszyć nasze oczy przez długie lata.